You are here

Giao hưởng số 94 "Ngạc nhiên" của Joseph Haydn – Trò đùa bất ngờ trong âm nhạc cổ điển

Tác giả: 
Mai Hạnh

Tranh: Joseph Haydn vào khoảng năm 1791, năm sáng tác Giao hưởng 94

Bạn có biết: trong nhạc cổ điển cũng có những nhạc sĩ rất hay đùa khán giả ngay giữa tác phẩm của mình? Có những khi, âm nhạc đang dẫn dắt ta vào dòng chảy cảm xúc êm đềm, nhưng có thể, bằng cách nào đó, duyên dáng và đáng yêu, tác giả khiến ta vô thức mỉm cười khi nghe tới một nét nhạc đủng đỉnh, một tiếng kèn giễu cợt hay một pha ầm ỹ bất chợt. Những lúc đó chính là khi nhạc sĩ lồng ghép cảm xúc tươi mới vào đứa con tinh thần của mình. Nhắc đến chuyện đùa vui bằng âm nhạc, sẽ có nhiều người trả lời ngay với đáp án là Mozart, vì những khoảnh khắc tinh nghịch của ông, song, trước Mozart ta còn có người thầy, người bạn vong niên của ông là Joseph Haydn (1732 - 1809) – người định hình thể loại giao hưởng – cũng là một tác giả hóm hỉnh không kém. Điển hình là bản giao hưởng số 94 cung Sol trưởng mà Haydn sáng tác năm 1791.

Tác phẩm được sáng tác trong chuyến đi đầu tiên của nhà soạn nhạc đến London, được trình diễn lần đầu vào ngày 23 tháng 3 năm 1792 và được đề tựa “mit dem Paukenschlag” – “với trống”. Riêng chương chậm Andante là một khúc nhạc nổi tiếng trong thế giới âm nhạc cổ điển.

Chú thích tiếng Đức “với trống” ý nhắc tới chỗ nhấn mạnh bất ngờ trong chương 2 của bản giao hưởng. Thực tế, đó là chỗ nhấn đó không chỉ có tiếng trống mà còn có hiệu ứng mạnh đột ngột với sự tham gia của toàn bộ nhạc cụ trong dàn nhạc. Sau đó, âm nhạc trở lại trạng thái bình lặng như cũ, như thể chưa từng có gì lạ xảy ra. Điểm nhấn này là lý do giải thích tại sao ở Anh, bản giao hưởng được biết đến với cái tên The Surprise, ở Việt Nam vẫn dịch là “Ngạc nhiên” (ví dụ như trong sách Lịch sử âm nhạc ở Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) hoặc cách gọi khác là “Bất ngờ” (một số nơi dịch vui thành “Giật mình”).

Khi Haydn về già, ông được hỏi rằng liệu ông có cố tình tạo nên "điều bất ngờ" để đánh thức khán giả giữa chương nhạc quá êm đềm hay không. Haydn đáp: "Không phải thế, mà là tôi quan tâm đến việc gây ngạc nhiên cho công chúng bằng một điều gì đó mới mẻ".

Như các bản khác trong cùng bộ giao hưởng "London", bản số 94 gồm bốn chương:

Chương 1 có mở đầu Adagio cantabile, tức diễn tấu chậm, âm điệu mềm mại như hát. Giai điệu mở đầu bằng một mô típ ngắn do oboe dẫn dắt, ngay sau đó là bè violon hồi đáp, tương phản bởi đường nét dịu dàng. Phần chính của cả chương có tốc độ Vivace assai, nghĩa là nhịp độ nhanh và sắc thái rất sống động, các chủ đề chính không thực sự tương phản nhau nhưng có những đoạn to – nhỏ đối lập đan xen nhau liên tục khiến cho cả chương nhạc vô cùng linh hoạt, cuốn hút tai người nghe.

Chương 2 được đánh dấu Andante, âm nhạc mang vẻ êm đềm, chậm rãi, nhưng cũng ẩn chứa sự bất ngờ ở những chỗ nhấn mạnh đột ngột. Từ đó người nghe có thể nhận ra tính hài hước, tinh nghịch của Haydn. Cấu trúc của chương ở dạng biến tấu trên một chủ đề - chủ đề này được trình bày ở ngay đầu chương (chủ đề rất ngắn, chỉ 8 ô nhịp).

Chương 3 mở ra với bầu không khí tưng bừng như mùa lễ hội, chủ đề chính được thể hiện bởi flute, bassoon và violon, đó là phần menuetto. Phần giữa của chương tương phản với phần đầu, gọi là trio, chủ yếu do các đàn dây thể hiện. Chương nhạc nhắc lại phần menuetto trước khi chuyển sang chương cuối.

Chương thứ tư Allegro molto – rất nhanh, có tinh thần - là một chương kết đặc trưng kiểu Haydn, với bước đi nhịp nhàng, hơi thở tràn đầy năng lượng và lôi cuốn. Mở đầu chương nhạc là âm điệu có tính chất khiêu vũ, lần đầu tiên xuất hiện là nhạc cụ dây trình bày ở cường độ khẽ, và sau đó xuyên suốt chương, nét nhạc ấy trở lại nhiều lần ở các bè nhạc cụ khác.

Giao hưởng số 94 Sol trưởng “Với trống”, hay còn gọi là giao hưởng “Ngạc nhiên”, “Bất ngờ” của nhà soạn nhạc Joseph Haydn được VNSO và VYO trình diễn trong đêm nhạc Family Concert ngày 6 tháng 12 năm 2022 tại Nhà hát lớn Hà Nội.

Nghe tác phẩm: https://youtu.be/gbf1LVE4UKM

ĐĂNG BÌNH LUẬN

CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.